سیستمی پترۆ دۆلار بۆ گەرمیان جێبەجێبكەن

وەك ئاشكرایە ناوچەی گەرمیان (21%)ی ڕووبەری خاكی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت‌و هەروەها ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بە سەرچاوەی سروشتی، لە كۆی (58)بلۆكی نەوتی (8) بلۆكی دەكەوێتە سنوری گەرمیانەوە‌و ئەمەش زیاتر لە (15)ملیار یەدەگ نەوتی تێدایە، جگە لە یەدەگی غازی سروشتی . ئەمە سەرەڕای ئەوەی یەكەم ناوچەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە بیرەنەوتی لێهەڵكەندرابێت كەدەكەوێتە ناوچەی (چیاسوورخ)ی باكوری ڕۆژهەڵاتی شاری كەلار، لەخوارەوەش ئاماژە دەدەین بە بلۆكەنەوتییەكان‌و رێژەی یەدەگی نەوتی بیرەكانی ناوچەی گەرمیان بۆ بەرچاوو روونی زیاتری هاووڵاتیان .

بلۆكە نەوتیەكانی گەرمیان و بڕی یەدەگی نەوتی گەرمیان :

1.            بلۆكی كەلار_ باوەنوور/ باكوری قەزای كەلارو ناحیەكانی باوەنورو سەرقەڵاو شێخ تەویل دەگرێتەوە و ڕووبەرەكەی (2120) كیلۆمەتر دووجایە و بەپێی ڕاپۆرتی (سكۆتیا كاپیتاڵ) بڕی پتر لە (4)ملیار بەرمیل نەوتی تێدایەو لە (سەرقەڵا) دوو بیرو لە (گوندی حەسیرە) دوو بیر و لە (میل قاسم) بیرێك لێدراوە و بە پێی ڕاپۆرتی كۆمپانیای ویسترۆن ڕۆژانە 5000بەرمیل نەوت لە بیری ژمارە یەكی سەرقەڵا دەردەهێنێت وبیری میل قاسم دەتوانێت 2500 بەرمیل نەوت ڕوژانە بەرهەم بهێنێت، پشكی (40%)ی كۆمپانیای گاز پرۆم لە كۆمپانیای تالیسمانی كڕیوە و پشكی (40%)ی دراوەتە كۆمپانیای ویسترۆن زاگرۆس و پشكی (20%)هەیە

‌2.  بلۆكی تازە / بەشێك لە سنووری ناحیەی نەوجوول و خۆرئاوای ناحیەی قادركەرەم دەگرێتەوە، ڕووبەرەكەی (700)كیلۆمەتر دووجایە وئێستا لە قۆناغی بیرلێداندایەو پشكی (60 %)ی دراوەتە كۆمپانیای (ئۆیڵ سێرچی) ئوسترالی و پشكی (20%)ی دراوەتە (تۆتاڵی فەڕەنسی) و (20%)ی (كیپكۆ)و پێشبینی بڕی 3ملیار یەدەگی نەوت و بڕێكی زۆر گاز دەكرێت .

3.            بلۆكی شاكەل/ خواروی قەزای كەلار وناحیەی ڕزگاری وقەزای كفری دەگرێتەوە ڕووبەرەكەی (632)كیلۆمەتر دووجایە‌و نزیكەی (2)ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی تێدایەو هاوسنوورە لە گەڵ كێڵگەی (قەمەری) ناوچە جێناكۆكەكان و بیرێك نزیك كفری لێدراوە و پشكی (80 %)ی دراوەتە كۆمپانیای گازپرۆمی ڕوسی و( 20%)ی پشكی كیپكۆ .

4.            بلۆكی پەڵكانە قەزای دووزخورماتوو/ ناحیەی جەبارە و ڕۆژهەڵاتی ئەو قەزایە دەگرێتەوە كە ناوچەیەكی جێناكۆكی نێوان هەرێم و بە غدایە و ڕووبەرەكەی (529)كیلۆمەتر دووجایە و بەپێی ڕاپۆرتی (سكۆتیا كاپیتاڵ) بڕی ( 1.58) ملیار بەرمیل نەوتی تێدایە و پشكی (60 % )ی دراوەتە كۆمپانیای شاماران پیترۆلیۆم و (20% )ی پشكی پیت ئۆیڵی توركیە و(20%)ی پشكی كیپكۆ كە (7) بیرە نەوتی كۆنی تێدایە .

5.            بلۆكی كوردەمیر/ خوارووی ناحیەی سەنگاو و باكوری قەزای كەلار دەگرێتەوە و تا سەر ڕووباری سیروان و ڕووبەرەكەی (620)كیلۆمەتر دووجایە و بە پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (5.129)ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی تێدایە كە زیاترە لە یەدەگی هەریەك لە وڵاتانی (میسرو گانا)، هەروەها لە گوندی كوردە میر بیر لێدراوە و پشكی (40%)ی دراوەتە ویسترۆن زاگرۆسی كەنەدی و (40%)ی پشكی تالیسمان ئینەرجی و (20%)ی كیپكۆ .

6.            بلۆكی چیا سورخ/ دەكەوێتە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری سیروان‌و  ناحیەكانی قۆرەتوو، مەیدان لە قەزای خانەقین دەگرێتەوە تا سنوری ئێران وڕووبەری (938) كیلۆمەتر دووجایە و بە پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (5.656) ملیار بەرمیل نەوتی تێدایەو (6) بیری كۆنی تێدایە و كۆمپانیای گەنەڵ ئینەرجی توركی (60%)ییپشكەكانی لە كۆمپانیای لۆنگفۆرد ئینەرجی كڕیوە وپیت ئۆیڵ خاوەنی (20%)ی پشكەكانەو (20%)ی پشكی هەیە .

7.           بلۆكی شاكەل/  بلۆكێكی جیا كراوەیە لە بلۆكی شاكەل دەكەوێتە خوارووی شاری كەلارەوە و ڕووبەرەكەی (200) كیلۆ مەتر دووجایە و حكومەتی هەرێم دەیەوێت بیدات بە یەكێك لە كۆمپانیا گەورەكانی وەك (داچ شێل و كۆنكۆ فیلیپس ).

8.            بلۆكی نەوتخانە/ دەكەوێتە قەزای خانەقینەوە و هاوسنوورە لەگەل ئێران، چەندین بیری كۆنی تێدایە .

ئەمە كۆی ئو بلۆكە نەوتانەبوون كە لەناوچەی گەرمیاندا بوونیان هەیە، بەڵام بەداخەوە دانیشتوانی ناوچەكە هیچ سوودێكیان لەم سەرچاوە سروشتییە پڕداهاتە وەرنەگرتووە .

بەداخەوە تاوەكو ئێستا ریژەی یەدەگی نەوت و غازی ناوچەی گەرمیان نەزانراوە،لەكاتێكدا  لە یەك بیرەنەوتی حەسیرە رۆژانە نزیكەی (12) هەزار نەوت بەرهەم دههێنرێت .

لەگەڵ ئەم رێژەی زۆری بەرهەمی نەوت لە ناوچەی گەرمیاندا، كەچی تائێستا سیستمی (پترۆ دۆلار) بۆ ئەم ناوچەیە جێبەجێناكرێت، لەكاتێكدا لەهەریەكە لە ناوچەكانی (كۆیەو تەق تەق)، لە داهاتی پترۆ دۆلار هاوكاری زۆر كراون ئەگەرچی هاوكاریكردنەكەی ئەمناوچانەش لەچاو داهاتی پترۆدۆلاردا وەك پێویست نییە، هەروەها لە ناحیەی (بازیان)یش لەداهاتی نەوت بە دەیان بیناو پێداویستی فەرمانگەكان دابینكراوە لەلایەن كارگەكانی سنورەكەوە .

بەڵام ئەگەرچی بەرهەمهێنانی نەوت لە ناوچەی گەرمیان لە سالی (2011)ەوە دەستپێكردووە‌و جەندینجاریش داواكراوە كەئەم ناوچەیە لەرابردوودا قوربانیی گەورەیداوە، لەپرۆسەی جینۆسایدی گەلی كوردیشدا پشكی گەورەی بەركەوتووە، ئەمە جگە لەوەی ناوچەكە لەرۆژانی شۆڕشدا بووتە پشت‌و پەنای پێشمەرگە بەڵام بەداخەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان رێزی لەقوربانیانی ناوچەكە نەگرتووە . 

بەش بەحاڵی خۆم وەك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‌و نوێنەری ناوچەی گەرمیان چەندینجار كۆبوونەوەو بەدواداچوونمان بۆ ئەم پرسەكردووەو لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار كۆبوونەوەمانكردووە، لەوانەش ئیدارەی گەرمیان ‌و (بەڕێوەبەرایەتی نەوت‌و كانزاكانی گەرمیان) بەهەمان شێوەش ئەم بەڕێوەبەرایەتییە لەگەڵ كۆمپانیاكانی دەرهێنانی نەوت چەندیجار پەیوەندیان بە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كردووە بۆ جێبەجێكردنی سیستمی (پتڕۆ دۆلار) بۆ ناوچەی گەرمیان، بەڵام تائێستا هەموو هەوڵەكان بێئاكام دەرچوون .

لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش (لیژنەی پیشەسازی‌و ووزە) هەوڵێكی زۆریانداوە لەوباریەوە، بەڵام پێویستە هەوڵەكان جدی تربن‌و بەردەوام بن، چونكە ئەم داواكاریەی خەڵكی گەرمیان یاسا بڕیاری لەسەرداوە بەهیوام ئەم كارە لە ئەولەویەتی كارەكانی ( لیژنەی پیشەسازی‌و ووزە) بێت لە داهاتوودا، هەروەها داواكاریشم لە ئەنجومەنی وەزیرانیش ئەوەیە بەدەم جێبەجێكردنی داواكەمانەوە بێت‌و چیتر جیاوازی لەنێوان ناوچەكاندا نەكات،  ئەگەر نا ناچاردەبین پەنابەرینە بەر هەموو رێكارە مەدەنییەكان‌و تۆماركردنی سكاڵا‌و  رێگەگرتن لە دەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوتی گەرمیان. لەكۆتاییدا ئەوەبیری هاووڵاتیانی ناوچەی گەرمیان بەتایبەتی‌و هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بەگشتی دەكەینەوە كەداواكەی ئێمە بەپێی یاسای ژمارە (21)ی سالی (2013)یە كە تیایدا هاتووە  بۆهەر بەرمیلێك نە وت بڕی پێنج دۆلاری دیاریكراوە بۆ ئەو شوێنەی كە نەوتەكەی لێدەردەهێنرێت ...