د.یوسف محەمەد
ئەندامئ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق
وا نزیکەی ساڵێکە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، سەرقاڵی وتووێژ کردنە لەسەر پڕۆژە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، هەڵبەت ئەمەش لە دەرەنجامی فشاری خۆپیشاندەرانی عێراق بو. هەروەها ئەنجومەنی نوێنەران ناچار بو کۆمسیۆنی پێشوی هەڵبژاردن «کە هەر لەسەرەتای ئەم خولی هەڵبژارەنە بە سەفقەیەکی کوتلە گەورەکان دەست بەکار کرانەوە» هەڵوەشێنێتەوە و، بە یاسایەکی نوێ کۆمسیۆنێکی نوێ دەستنیشان بکرێت. خۆپیشاندەرانی عێراق سەرکەوتو بون لە گۆڕینی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان و یاسای هەڵبژاردنیش. بەڵام هێزە سەرەکییەکانی براوەی هەڵبژاردنی پڕ گزیکاریی پێشوی عێراق لە 2018، سەرکەوتو بون لە بەلاڕێدا بردنی داواکاریی خۆپیشاندەران و، ئەنجومەنی کۆمسیارانی نوێیان وەک کێک لە نێوان خۆیاندا دابەش کرد. بۆ یاسای هەڵبژاردنیش هەمان سیناریۆ دوبارە دەبێتەوە. دوای ئەوەی یاسای هەڵبژاردن «جگە لە بازنەکانی هەڵبژاردن» لە مانگی دوازدەی ساڵی رابردو بە کەموکوڕیی زۆرەوە تێپەڕێنرا، وا ئێستاش هەمان ئەو هێزانە ئەیانەوێ بازنەکانی هەڵبژاردن بەو شێوەیەی دڵخوازیانە، تێپەڕێنن. وەک چەند جارێک لە کۆبونەوەی پەرلەمان و کۆبونەوە سیاسییەکانی تریش دوپاتمان کردۆتەوە، کێشەی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هەرێمیشەوە، کێشەی سیستمی هەڵبژاردن و چۆنیەتیی دیزاینی بازنەکانی هەڵبژاردن نییە، بەڵکو پەیوەندیی بەو گزیکارییە بەرفراوانە هەیە کە بەردەوام لە هەڵبژاردنەکان بە رێگای جیاواز دوبارە ئەبێتەوە و دەرەنجامی دەنگی خەڵک ئەگۆڕێت. کێشەکە پەیوەندیی بە پارەی سیاسیی گەندەڵ و بونی هێزی چەکداری حیزبی هەیە کە بە هۆیانەوە ناهێڵرێ هاونیشتیمانی دور لە فشار بە ئازادانە دەنگ بدات. هەمو ئەمانە وای کردوە کە بەردەوام ئاستی بەشداریی خەڵک لە هەڵبژاردنەکان رو لەدابەزینە. هەر بۆیەش بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی 2018 کەمترین ئاستی تۆمار کرد، بەڵام دوای ساڵێک بە هەزاران هاوڵاتیی پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشوری عێراق، رژانە سەرشەقامەکان و داوای گۆڕینی کۆی سیستمی سیاسیی عێراقیان کرد. هەمو سیستمەکانی هەڵبژاردن و شێوازی دابەش کردنی بازنەکانی هەڵبژاردن، لە سیستمە دیموکراسییەکاندا، لایەنی چاکە و خراپەی خۆیان هەیە. هیچ سیستمێکی هەڵبژاردنیش دادگەریی رەها بەدیناهێنێت. رەنگە سیستمێک بۆ کۆمەڵگایەک باش بێ، بەڵام بۆ دەوڵەتێکی تر بەکەڵک نەیەت. تەنانەت رەنگە لە ناو یەک دەوڵەتدا بە تێپەڕ بونی کات سیستمێکی هەڵبژاردن کە پێشتر دادپەروەریی لە پێوانە کردنی دەنگی هاوڵاتیان بەدیهێنابێ، بەڵام دواتر بە هۆی هەندێ گۆڕانکارییەوە سیستمێکی تاک حیزبی بەرهەم بهێنێ. هەر بۆ نمونە سیستمی بازنەی هەڵبژاردنی تاک کورسیی بەریتانیا کە پێشتر سیستمێکی جوت حیزبیی جێگیری بەرهەم دەهێنا کە بەردەوام ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی دەهێنایە کایەوە، بەڵام ئێستا بە هۆی ئەوەی حیزبی کرێکاران، هەندێک لە بازنەکانی سکۆتلەندای لە قازانجی حیزبی نیشتیمانیی سکۆتلەندی لەدەستداوە، لەپاڵ هۆکاری تر، ئەمە بوەتە هۆی ئەوەی حیزبی پارێزگاران سەرباری قەیرانە زۆرەکانی بەریتانیا بۆ چەند خولێکە بەردەوام هەڵبژاردنەکان ئەباتەوە. فرە بازنەیی هەڵبژاردن لە سیستمە دیموکراسییەکان دا، ئەبێتە هۆی رەنگدانەوەیەکی زیاتری ئیرادەی دەنگدەر لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان. بەڵام لە وڵاتێکی وەک عێراق بە هەرێمیشەوە کە گزیکاری گۆڕاوی یەکلاکەرەوەی هەڵبژاردنەکانە، بچوک کردنەوەی بازنەکانی هەڵبژاردن، لە قازانجی هێزی رێکخراوی خاوەن هێزی چەکدار و خاوەن پارەی گەندەڵییە کە بە ئاسانی ئەتوانێ دەنگەکانی رێکبخا و براوەی هەڵبژاردن بێ.
لەخۆوە نییە ئەو هێزانەی بە هۆی ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکانی رابردوی ئەنجومەنی نوێنەران زۆرترین ژمارەی کورسییان هێناوە و، ئەوانەی تۆمەتبارن بە سوتاندنی کۆگای دەنگەکانی هەڵبژاردنی رابردو لە رەسافە بۆ پەکخستنی ژماردنەوەی دەستیی دەنگەکان، ئێستا ئاڵاهەڵگری بچوک کردنەوەی بازنەکانی هەڵبژاردنن!